Artykuł jest poświęcony nader częstym w twórczości poetyckiej Kazimierza Przerwy-Tetmajera wizjom rozkładu, których katalizatorem jest doświadczany przez podmiot wstręt, zwłaszcza opisywany przez Julię Kristevą „wstręt do siebie”. Rozkładowi, mającemu charakter destruktywnej siły, w imaginarium Tetmajera podlegają ciało i dusza, życie i śmierć, natura i poezja, podmiot i jego wspomnienia czy uczucia. Za najbardziej reprezentatywne przykłady szczególnego nagromadzenia wspomnianych motywów uznać należy dwa najwcześniejsze tomy – pierwszą (1891) oraz drugą (1894) serię „Poezji”. Do interpretacji poezji Tetmajera wykorzystane zostały założenia studiów afektywnych. W tekście zaprezentowano też następujące problemy: wstręt do życia, pejzaże rozkładu, figury wstrętu, rozkład „ja”, wstręt do cielesności, rozkład pamięci i wspomnień.

Artykuł przybliża nieznany dramat Tadeusza Rittnera „Ogród młodości”. Utwór ten stanowi przykład tekstu pisanego pod publiczność wiedeńskiego Burgtheater. Można w nim zauważyć aluzje do anachronicznej już wówczas estetyki barokowej „powieści” komicznej z intrygą miłosną, przebierankami, schadzkami i eliksirami młodości. W tekście tym jednak trywialna historia o męskiej pogoni za młodością i o kobiecej determinacji w ratowaniu małżeństwa, łączącej wyrozumiałość z intryganctwem, obrazuje w uproszczeniu główne motywy dramatów realistycznych, tyle że banalne sytuacje przedstawia w baśniowych kostiumach. Rittner podjął nośny teatralnie motyw starzejącego się światowca i kobiecego kłamstwa pudrów i szminek, skontaminował go z kiczem alegorii oraz z oczekiwanym przez wiedeńską publiczność zdroworozsądkowym happy endem. „Ogród młodości” odniósł sukces w Wiedniu, polska premiera sztuki skończyła się niepowodzeniem.

Artykuł jest omówieniem intertekstualnych relacji między twórczością Witolda Gombrowicza a pisarstwem Jeana Geneta. Liczne komentarze Gombrowicza na temat Geneta omawiano już parokrotnie, nie wskazywano jednak konkretnych przykładów inspiracji. Autor artykułu komentuje takie przykłady i przy okazji zastanawia się nad teoretycznoliterackim zagadnieniem „intencji autorskiej”. Dodatkowy kontekst stanowi książka Jeana-Paula Sartre’a „Święty Genet”, będąca dla Gombrowicza istotnym kontekstem rozumienia tekstów Geneta.

Studium stanowi próbę opisu relacji między Czesławem Miłoszem a Tadeuszem Różewiczem, począwszy od entuzjastycznego stosunku Miłosza do wierszy z „Niepokoju” i pierwszych powojennych kontaktów. Mocniej zaakcentowana jest tu jego perspektywa, z rekonstrukcją jego lektury wierszy młodszego poety, ale wydobyte zostały również ukryte polemiki i nawiązania do „Trzech zim” we wczesnych utworach Różewicza i różnice światoobrazu obydwu twórców. Podstawą analizy jest ich wydana korespondencja („Braterstwo poezji”), zawierająca listy, zapisy rozmów, wiersze i materiały archiwalne, odzwierciedlająca nierówny rytm relacji, przerywany długimi okresami milczenia, epizodyczne spotkania, chimeryczność ocen Miłosza, wahających się między podziwem a ostrą krytyką, powściągliwość polemiczną oraz przekorę Różewicza, ale przede wszystkim odsłaniająca silną, ukrytą, intymną więź między nimi.

Przedmiotem artykułu jest „Miasto Sagena”, wciąż nie wydana ani nie zbadana powieść Czesława Miłosza. Na pierwszym planie to utwór o Wilnie, napisany w konwencji powieści z kluczem. Badaczka identyfikuje ukryte pod literackim kostiumem realne miejsca, wydarzenia i postaci oraz przedstawia dwie warstwy znaczeń – wymiar polityczny (wyraźnym kontekstem jest tu „Zniewolony umysł”), a także metafizyczno-religijny (jako kontekst potraktowano „Ziemię Ulro”). Autorka analizuje powieść Miłosza jako parabolę, zestawia ją z pozostałymi dziełami pisarza i proponuje całościowy sposób lektury.

Autor artykułu stawia pytanie o miejsce i rolę komizmu/śmieszności w twórczości Tadeusza Różewicza, a także o towarzyszące samemu artyście poczucie śmieszności związane z uprawianiem profesji poetyckiej. W odniesieniu do pierwszego aspektu omówione zostały trzy fazy twórczości Różewicza, co pozwoliło ukazać przemiany funkcji pełnionej przez żywioł humorystyczny w wierszach satyrycznych z lat czterdziestych i pięćdziesiątych, w komediach pisanych w latach sześćdziesiątych oraz w późnych tomach poetyckich z lat dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych. Głównym przedmiotem zainteresowania pozostaje jednak oryginalna strategia artystyczna Różewicza, w której osoba autora jest komicznym kontrapunktem twórczości, a świadome naruszanie reguł stosowności i dobrego smaku okazuje się elementem walki z oficjalną powagą, estetycznym frazesem i fałszem towarzyszącym wspólnotowym formom celebracji sztuki.

Tematem artykułu jest dramaturgia radiowa Idy Fink – jednoaktówki „Stół”, „Ślad” i „Opis poranka”. Odwołując się do kategorii pamięci jako fundamentu literatury holocaustowej, badacz przekonuje, że pisarka eksplorowała pamięć wypartą, zindywidualizowaną i esencjalistyczną. Za najważniejszą cechę twórczości Fink uznaje ironię położenia, wyrażającą sytuacją autorki podczas niemieckiej okupacji. Podkreśla także głosowy wymiar jej dramaturgii, a analizowane sztuki traktuje jak partytury muzyczne. Kluczowy głos należy w nich do kobiet, zwłaszcza w partiach retrospektywnych. Autor artykułu przekonuje, że podstawową strategią pisarską Fink było odsłanianie indywidualnych dramatów ofiar masowej Zagłady w przeświadczeniu, że tylko tak można ocalić człowieczeństwo ludzi poddanych nieludzkiej eksterminacji.

Kolejne tomy „tetralogii polskiej” Jarosława Marka Rymkiewicza budziły kontrowersje, które dalece wykraczają poza standardową debatę krytycznoliteracką. Odbiór cyklu, również ze względu na jawne poparcie autora dla opcji narodowo-katolickiej na polskiej scenie politycznej, był naznaczony przez ostry podział na afirmatorów, widzących w poecie nowego wieszcza narodowego, oraz często motywowanych politycznie krytyków nacjonalistycznej (krwawej) wizji polskości. Temu sporowi towarzyszyła dyskusja dotycząca tego, czy pisarstwo Rymkiewicza – kunsztowne, a zarazem pełne sygnałów ironii – rzeczywiście poddaje się wykładniom politycznym, czy takie odczytania jego opowieści nie powodują pewnej symplifikacji. Powołując się na prace Haydena White’a, badacz dowodzi, że właśnie literackość stanowi o politycznym potencjale tetralogii.

Pojęcie intertekstualności (intertekstowości) wprowadziła do współczesnej humanistyki Julia Kristeva pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku, wywodząc je z koncepcji „cudzego słowa” Michaiła Bachtina. Autor artykułu wskazuje, że właściwym źródłem są jednak propozycje formalistów rosyjskich. W pracach Wiktora Szkłowskiego, Jurija Tynianowa i przede wszystkim Wiktora Winogradowa można odnaleźć niemal tekstualne zbieżności z formułami Kristevej. Prześledziwszy dalsze losy tego konceptu głównie w tradycji tartusko-moskiewskiej szkoły semiotycznej (aż po ostatnie dekady), badacz wskazuje na jego żywotność, wyrażającą się w wielu publikacjach na temat intertekstualności, które rzucają światło na nowe aspekty owej kategorii i zawierający się w niej potencjał poznawczy.

Artykuł poświęcono zachowanym do dziś rękopisom powieści „Śmierć” młodopolskiego autora Ignacego Dąbrowskiego. Spośród czterech manuskryptów dotychczas znane były tylko trzy, czwarty zaś – nieopracowany i niewspominany w źródłach naukowych – odnalazł się w wyniku kwerendy przeprowadzonej w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Zarówno sam rękopis, jak i dociekania archiwalne z nim związane stanowią interesujący przyczynek do rekonstrukcji biografii Dąbrowskiego, autora utalentowanego i na przełomie XIX i XX wieku cieszącego się poczytnością, a dziś niesłusznie pomijanego. Manuskrypt ukazuje kształtowanie się jego temperamentu literackiego oraz zaprzecza opiniom, jakoby wzorował on swój utwór na powieści „Bez dogmatu” Henryka Sienkiewicza.

Pierwsza część artykułu poświęcona jest historii archiwum łódzkiego adwokata Witolda Kotowskiego (1899–1988), zasobu zawierającego ważne materiały do życia i twórczości Władysława Stanisława Reymonta, ale wskutek niefortunnych losów nigdy właściwie niewyeksplorowanego. Na podstawie zgromadzonych źródeł, przede wszystkim unikatowych odpisów korespondencji, Kotowski napisał monografię „Reymonta droga do Nobla”, która jednak nie została opublikowana. Po jego śmierci, gdy kolekcja przeszła w ręce prywatne, z dokumentów korzystała wyłącznie Barbara Kocówna. Materiał źródłowy zużytkowała pobieżnie i często błędnie w kilku pracach wydanych po roku 2000, śladowo odnotowując fakt czerpania ze zbiorów. W drugiej części artykułu omówiono zawartość archiwum. Obecnie znajduje się ono w Bibliotece Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi i stanowi zaledwie część dawnego zbioru. Chociaż zachowało się we fragmentach, nadal zawiera wiele bezcennych reymontianów, zwłaszcza nigdzie niepublikowane odpisy listów Reymonta oraz listów do niego kierowanych. Tę dokumentacyjną i dotąd niewyzyskaną wartość przedstawiono na przykładzie korespondencji pisarza ze Zdzisławem Dębickim.

Artykuł dotyczy powieści „Namiętny pielgrzym” Anatola Sterna. Ze względu na sytuację pisarza i zmiany polityczne zachodzące po drugiej wojnie światowej jest ona przykładem materiału trudnego do opracowania w ramach tradycyjnej, papierowej edycji. Opierając się na materiałach archiwalnych, badacz przedstawia położenie Sterna, który przez długi czas pozostawał w niełasce polityków, a później miał problemy z cenzurą. W analizie egzemplarza autorskiego uwidacznia się rozwój warsztatu, dzięki czemu w wielu aspektach tekst staje się bardziej dopracowany. Na koniec przedstawiono główne problemy tradycyjnych edycji w przypadku takich tekstów oraz ukazano przewagę edycji wykorzystujących standard DTD i możliwości hipertekstowe.

W recenzji omówiono książkę Pawła Paszka „Aleksander Wat: forma życia. Studium o pisaniu, doświadczeniu, obecności” (2021), przynoszącą drobiazgową egzegezę dwóch utworów Aleksandra Wata: poematu „JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka” (1920) oraz cyklu „Pieśni wędrowca”, otwierającego tom „Wiersze śródziemnomorskie” (1962). Przemiana, jaka dokonuje się między młodzieńczym a dojrzałym tekstem, według badacza nie zmienia istoty pisarstwa Wata, nie burzy swoistego constans wyznaczanego przez czynnościową koncepcję tekstu, mającego być pisaniem-działaniem. Erudycyjne rozważania przynoszą wiele interesujących sugestii, otwierają nieoczywiste konteksty i inspirują do nowego odczytania wielokrotnie już analizowanych utworów. Nowatorstwo i oryginalność nierzadko rozpływają się jednak w dygresyjnym toku wywodu, w metaforycznych, piętrzących się dopowiedzeniach, w retorycznie rozbudowanych eskapadach, w repetycjach wcześniej podejmowanych kwestii, co dodatkowo zaciemnia sens tych skomplikowanych utworów.

Tekst stanowi omówienie najnowszej książki Marii Delaperrière „Okiem innego. Studia porównawcze o polskiej tożsamości literackiej i kulturowej” (2022). Jest to wzorcowy zbiór prac, których solidnie przemyślane i opracowane podstawy metodologiczne opierają się na komparatystyce literackiej i kulturowej. Autor podejmuje analizę prac składających się na tę książkę w kontekstach historycznoliterackich i teoretycznych.

W krytycznym omówieniu książki Michała Januszkiewicza „W poszukiwaniu sensu. Phronesis i hermeneutyka” (2016) recenzent przybliża zasadnicze tezy postawione przez autora oraz omawia związki hermeneutyki z szeroko rozumianą filozofią egzystencjalną, zachęcając do namysłu nad problematyką mądrości praktycznej (phronesis).

W recenzji omówiono książkę Tomasza Ewertowskiego „Images of China in Polish and Serbian Travel Writings (1720–1949)” z 2020 roku. Zasługuje ona na uwagę polskich badaczy, ponieważ przynosi rzetelną prezentację wizerunków Chin, które wyłaniają się z relacji polskich i serbskich podróżników na przestrzeni wieków. Oparta na bardzo obszernym korpusie tekstów, świetnie sproblematyzowana, wartościowa poznawczo praca może być szczególnie interesująca dla literaturoznawców, kulturoznawców i specjalistów z zakresu travel writing studies.